En dat wordt het. En hij ziet het. De vernietiging van de kathedraal van Reims gaat te ver. En veel te ver gaat de overrompeling van het nietige België. "Duitschers zijn tragiesch. Zij mogen verliezen of winnen, zij hebben de 'groote' rol. Noch Russen, noch Engelschen hebben die rol, dunkt mij. Noch de meê gesleepte Franschen. Noch de afwachtende Italianen. Noch de fatalisties altijd ongelukkige Oostenrijkers. De Duitschers zijn de protagonisten. Zijn de Belgen de getrapte, mishandelde, bloedende slachtoffers, zij zijn niet tragiesch, als nooit een slachtoffer was. Zij zijn het Smartelijke Offer. Het in bloed gesleurde Offer van de tragische misdaad der Duitschers. Want wij weten nu, allen, dat 'België' de misdaad was van de Duitschers." Dat is een notitie van 13 september. Nog steeds 1914. De hoed diep af voor Couperus' genuanceerde positionering, in volle oorlogstijd. Dat is niet veel 'nuttelooze toeschouwers' gegeven.....